Mark Dekker: ”Ik mis naastenliefde als motivatie voor klimaatactie”

Mark Dekker, promovendus complexe systemen aan de Universiteit van Utrecht, was één van de vier sprekers tijdens het Nationaal Religiedebat ‘Religie, klimaat en klimaatreligie’ op dinsdag 9 maart 2021. Mark gaf ons een overzicht van de klimaatcijfers anno nu. Een verontrustend verhaal over verdwijnende biodiversiteit en een toename van natuurrampen. Omdat niet alle kijkersvragen tijdens dit debat aan bod kwamen, stellen we Mark deze vragen alsnog.https://www.youtube.com/embed/xUkvwto-RMs?wmode=transparent

Lezing Mark Dekker 

Het klimaat verandert, grotendeels door menselijke invloed vertelde jij tijdens het debat. Waar kunnen we daar meer over lezen?

Een heel toegankelijke bron, voor mensen zonder klimaatwetenschappelijke achtergrond, is de website Klimaathelpdesk. Vragen van bezoekers worden beantwoord door wetenschappers.

Voor wie meer de diepte in wil, is er het IPCC-rapport dat iedere zes jaar verschijnt. Het is een samenvatting van al het onderzoek dat wordt gedaan op het gebied van klimaatverandering. Hieraan werken ook Nederlandse klimaatwetenschappers mee. Het bestaat uit drie delen: wat vertelt de natuurkunde ons, welke gevolgen heeft dit in de praktijk en deel drie: welke acties zijn nodig om het ambitieuze klimaatdoel te halen namelijk maximaal 1,5 graad opwarming van de aarde in 2030.

Begrijp jij dat mensen twijfels hebben bij de visioenen vanuit de wetenschap op de gevolgen van klimaatverandering, en het zelfs wegzetten als fakenews?

Emotioneel begrijp ik het, het is een technische en ook heel pessimistische boodschap. Uiteraard zijn er bepaalde onzekerheden waarover we kunnen discussiëren. Maar dat de opwarming van de aarde desastreus is voor vele levensvormen en veroorzaakt wordt door de mens, dat is een wetenschappelijk dichtgetimmerd verhaal. Dat hier binnen de politiek nog twijfel over wordt gezaaid, daar heb ik geen enkele begrip voor. Het is rampzalig voor een efficiënt overheidsbeleid op dit thema.

In het debat vertelde je dat het echte verschil gemaakt wordt door overheidsbeleid. Wat zijn volgens jou de meest effectieve en haalbare omwentelingen die de overheid moet inzetten?

Dit klimaatprobleem is zo urgent dat de overheid wel moet ingrijpen, we kunnen dit niet aan de volgende generaties of, relatief trage, gedragsverandering overlaten. Al is er natuurlijk een sterke interactie: gedragsverandering van burgers is heel belangrijk: het heeft invloed op de publieke opinie en daarmee op overheidsbeleid. Ook met ons stemgedrag kunnen we invloed hebben door te kiezen voor partijen die goed beleid maken op de gevolgen van klimaatverandering.

In het Klimaatakkoord staan afspraken met vijf sectoren over de maatregelen die deze sectoren gaan nemen om de klimaatdoelen te halen. Deze sectoren zijn: Landbouw, mobiliteit, industrie, gebouwde omgeving en elektriciteit. Per sector is er verschil in de reductie van CO2 die moet worden behaald. Zo wordt de landbouw het meest ontzien met een reductie van 16% en moet vooral de elektriciteit-sector flink reduceren met 71% (tot aan 2030 t.o.v. 2019). Ik denk inderdaad dat er veel te behalen is in de energietransitie en de mobiliteitssector. Daarbij ben ik voorstander van een positieve benadering, bijvoorbeeld door het openbaar vervoer aantrekkelijker te maken. Maar er zullen ook belastende maatregelen meegenomen moeten worden.

”Dit klimaatprobleem is zo urgent dat de overheid wel moet ingrijpen, we kunnen dit niet aan de volgende generaties overlaten”

Wat maakt een ‘klimaatmaatregel’ goed?

Uiteraard moet een maatregel efficiënt zijn en technisch goed uitgedacht: de maatregel heeft snel resultaat en grote impact. Ook is er een goede infrastructuur nodig, zoals bij zonneparken. De effecten op de economie moeten duidelijk zijn. Tot slot worden de lusten en lasten van een goede maatregel eerlijk verdeeld. Grootverbruikers betalen meer belasting en mensen met lage inkomens profiteren mee van nieuwe en schone technieken.

Een goede en toepasbare klimaatmaatregel is overigens sterk afhankelijk van tijd en plaats, cultuur en publieke opinie. Na de kernramp in Fukushima werden goede en veilige kerncentrales in Duitsland gesloten vanwege de druk vanuit de maatschappij. De mensen hadden er geen vertrouwen meer in, wat het, helaas, begrijpelijk maakt dat de Duitse overheid haar emissiereducties elders zoekt. Daar wordt in Nederland anders over gedacht. Overigens, betreft kernenergie in het algemeen: voor een energiecentrale is gebouwd en in bedrijf is, zijn we tien tot vijftien jaar verder. Die tijd hebben we niet. Ik ben niet tegen kernenergie maar dan moet het parallel opgaan met andere vormen van groene energie.

Er is veel weerstand tegen elementen van de energietransitie zoals die nu wordt ingezet: geluidsoverlast, landschapsvervuiling en zelfs milieuschade. Welke maatregelen lijken groen maar zijn eigenlijk inefficiënt?

Een bekend voorbeeld is biomassa uit het verbranden van hout. Het idee is goed: resthout dat anders toch wordt verbrand, wordt nu omgezet in energie. Echter is er niet altijd genoeg resthout. Er zijn misstanden bekend waar er werd bijgestookt met vaak geïmporteerd hout waarvoor bossen worden gekapt zonder voldoende terug te planten. Daarmee kan energie opwekken uit biomassa alsnog een grote emissie impact hebben.

Toch vind ik het storend hoe groene energie soms wordt weggezet zodra er een probleem opduikt. Natuurlijk moet je nadenken waar je een windmolen plaatst en rekening houden met omwonenden. Zonnepanelen wil je niet in een broedgebied hebben. Maar daarmee zijn windmolens of zonnepanelen nog steeds een groene en snelle oplossing voor schone energie. Communicatie is daarom erg belangrijk: inzicht geven in de benefits van deze oplossingen.

Is het zinvol dat we hier in Nederland de meest effectieve landbouw ter wereld gaan beperken om onze landelijke CO2 doelen te halen? Of is dat vooral symboolpolitiek?

Onze landbouw is gericht op export. Vandaar dat Nederland in de top drie staat van landen verantwoordelijk voor het verdwijnen van regenwouden 
Toch is onze landbouw inderdaad ook efficiënt. Op relatief kleine oppervlakten wordt voor veel mensen voedsel verbouwd. Vandaar dat voor landbouw een lager doel is gesteld voor CO2reductie. In de wereldwijde voedselindustrie zouden we ons beter kunnen richten op een goed beleid betreft sojagebruik en lokaal produceren.

”Dat koraalriffen afsterven en het herstel ervan eeuwen zal duren, vind ik heel pijnlijk.”

Betreft dit wereldwijde beleid: denk jij dat we in Nederland en internationaal de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs gaan halen?

Ondanks de coronacrisis zijn we in Nederland niet op koers. Ook wereldwijd is de CO2-emissie nog steeds aan het stijgen. Dus nee, we gaan de 1,5 graad waarschijnlijk niet halen. En toch: het Parijsakkoord is echt een positief en historische gebeurtenis. Dat zoveel landen de politieke wil hebben om in actie te komen tegen klimaatverandering. Dat zegt echt heel veel. Want internationaal samenwerken heeft enorm effect. Dat hebben we ook gezien met de wereldtop in Montreal over het gat in de ozonlaag. Het gebruik van ozon-afbrekende stoffen is sindsdien sterk gedaald en de ozonlaag is aan het herstellen. Dergelijke voorbeelden stemmen mij hoopvol.

We gaan de klimaatdoelen niet halen. Dat betekent dat we te maken krijgen met nog grotere gevolgen door klimaatverandering. Welke daarvan gaat je het meest aan het hart?

Het verdwijnen van zeker 90% van de koraalriffen door het opwarmen van de zee tegen het eind van deze eeuw. Dit prachtige en ingenieuze eco-systeem is perfect in balans, alles werkt met elkaar samen. Als je het over de schoonheid van Gods schepping hebt…
Dat deze koraalriffen afsterven en het herstel ervan eeuwen zal duren, vind ik heel pijnlijk. Zeker omdat we duidelijk kunnen aanwijzen dat wij mensen de oorzaak zijn.

De centrale vraag van het debat was: draagt religie bij aan goede zorg voor de aarde? Hoe is dat voor jou persoonlijk?

De wetenschappelijke cijfers over klimaatverandering zijn pessimistisch. Maar het stemt mij hoopvol hoe de maatschappij en de politiek er de laatste jaren mee bezig zijn. Mensen willen en zijn aan het veranderen. Dat zie ik vooral bij jongeren maar ook binnen kerken is hier steeds meer aandacht voor. De klimaatverandering is een enorme crisis maar ik geloof dat God ook dit in Zijn hand heeft. Dat geeft rust.

Is er iets dat tijdens het debat en dit interview niet aan de orde is gekomen, maar je nog wel kwijt wilt over het thema?

Christenen noemen vaak rentmeesterschap als argument om zich bezig te houden met milieu en klimaatverandering. Echter mis ik vaak naastenliefde in deze context. De gevolgen van klimaatveranderingen treffen heel veel mensen, en dan met name mensen in de al kwetsbare landen. Zoals ik in het debat al liet zien; de gevolgen zijn heel oneerlijk verdeeld: de grootste vervuilers zijn vanwege de welvaart het meeste weerbaar en hebben er het minste last van. Naastenliefde zou voor gelovigen een sterke motivatie mogen zijn voor klimaatactie.

Lees ook de antwoorden op de kijkersvragen aan:

Eva van Urk-Coster: ”Aandacht voor klimaatverandering is Bijbels”
Embert Messelink: ”Een beter milieu begint bij wat je gelooft”