Prof. dr. ir. Meint Smit: ‘Lang niet alles past in een simpele theorie’

Nadat prof. Meint Smit afscheid nam als hoogleraar optische integratietechnologie aan de TU Eindhoven, zat hij niet stil. Hij schreef het boek Geloof in de toekomst. In samenwerking met ForumC, is er een cursus ontwikkeld bij dit boek. Meint: “Ik wil jongeren die worstelen met hun geloof laten zien dat geloof en moderne wetenschap juist goed met elkaar samengaan.”

Meint Smit (68) werkte een groot deel van zijn carrière als hoogleraar aan de TU Eindhoven. Hij speelde een belangrijke rol om Nederland internationaal op de kaart te zetten op het gebied van de optische integratietechnologie. Na zijn emeritaat kreeg hij meer tijd om zijn ideeën over wetenschap, geloof en samenleving op papier te zetten. Smit: “Dat vond ik belangrijk. En het werd nog dringender voor me toen in onze gemeente een jongeman afhaakte, omdat hij vond dat de wetenschap had aangetoond dat de Bijbel niet waar kon zijn.” 

Waarom schreef u dit boek?

“Veel moderne mensen hebben moeite met de relatie tussen wetenschap en het christelijk geloof. Vaak denken ze dat de kerk de ontwikkeling van de wetenschap heeft tegengehouden. Met mijn boekje wil ik dit beeld rechtzetten. Zo stel ik in het eerste hoofdstuk de vraag of al die dingen die voor ons zo vanzelfsprekend lijken, dat ook wel zijn? Er zijn namelijk nogal wat broodje-aapverhalen. Ook over het christendom.”

Kunt u een voorbeeld noemen van zo’n broodje-aapverhaal?

“Een tijdje geleden luisterde ik naar een interview met een bestuurder van de Maatschappij tot Redding van Drenkelingen. Hij vertelde hoe deze maatschappij in de tijd van de Verlichting was ontstaan. Vroeger verdronken veel mensen in de grachten. Omdat de mensen dachten dat God het zo had gewild, liet men ze aan hun lot over. Totdat verlichte denkers erop aan drongen dat er onderzoek moest komen om het leven van een drenkeling te kunnen redden.

Dit verhaal klonk mij nogal bizar in de oren. Na een beetje onderzoek kwam ik erachter dat de geschiedenis heel anders in elkaar stak. Maar ja, ondertussen doen zulke verhalen wel hun werk. Daardoor zien tegenwoordig veel mensen de kerk als een instituut dat al eeuwenlang achter de wetenschappelijke feiten aanhobbelt en vasthoudt aan achterhaalde opvattingen. En vrijwel niemand vraagt zich af of dit beeld wel klopt.”

Als de kerk en het geloof de ontwikkeling van de wetenschap niet hebben tegengehouden. Welke rol hebben ze dan wel gespeeld?

“De doorbraak van de moderne natuurkunde wordt vaak geclaimd door humanisten als resultaat van de Verlichting. Maar die doorbraak begon al eerder, in de tijd van de Reformatie. En het christelijk geloof speelde daarbij een belangrijke rol. De wetenschapper Pascal is daarvan een mooi voorbeeld. Hij wilde ruimte laten voor dingen die ons verstand te boven gaan. Een van zijn uitspraken is: “Wie is de mens dat hij denkt dat God iets alleen kan doen als het in ons denkraam past.” Juist die open houding van gelovige wetenschappers maakte belangrijke natuurkundige ontdekkingen mogelijk.“

Hoe is het nu met die open houding in ons land gesteld? 

“Ik denk dat we op dit moment in een samenleving leven waarin een gesloten wereldbeeld domineert. Alles wat niet in ons denken past of wat schuurt, kan niet waar zijn en negeren we. We slaan de werkelijkheid als het ware plat tot die ene dimensie die in onze wetenschappelijke theorie past.

Deze manier van denken zie je ook in de economie. We herleiden alles tot geld en efficiëntie. Daar komt bij dat we door de vrije markt van onze economie een arena hebben gemaakt waarin iedereen strijdt tegen iedereen. Tegelijkertijd leiden we duizenden economen en communicatiedeskundigen op die we in dit gedachtegoed hebben getraind. Zo houden we het systeem in stand. Maar het pakt voor veel mensen, vooral de zwakkeren in de samenleving, niet gunstig uit.”

Is er volgens u een dieper probleem dat achter het eendimensionaal denken zit?

“Met efficiëntie kun je alles tot één getal herleiden en zo de zaak beter beheersen. Maar beheersen ligt dicht bij heersen. En heersen heeft in de geschiedenis steeds weer geleid tot een aaneenschakeling van geweld, machtsmisbruik en onrecht. Ik zie het als hét thema van de zondeval. We willen als God zijn en zelf bepalen wat goed en wat niet goed is. We accepteren geen normen meer van buiten onszelf. Je ziet dat dit ertoe leidt dat mensen steeds groter en machtiger willen worden. Steeds efficiënter is daar een variant van, maar ligt in dezelfde lijn. Het gaat ten koste van elkaar en van het milieu.”

Hoe nu verder?

“Ik laat in mijn boek zien dat het anders moet en kan. Ik pleit voor een christelijke insteek; niet heersen, maar dienen. Het christelijk geloof geeft een stuk bevrijding. In de geschiedenis zijn daarvan veel voorbeelden te noemen, zoals de rol die christenen hebben gespeeld bij de afschaffing van de slavernij. Als mensen vanuit de liefde en de dienstbaarheid aan God en de naaste leven, heeft dit grote impact voor onze samenleving. Ook al zullen we op deze manier niet het Koninkrijk van God op aarde krijgen. Dat zal God doen. Maar dienstbaar zijn kan wel een groot verschil maken.”

En jongeren met twijfels?

Smit schreef Geloof in de toekomst vooral voor jongeren die het gevoel hebben dat wetenschap het hen moeilijk maakt om te geloven. Voor hen is aan de hand van het boek een cursus ontwikkeld[1]. Binnenkort hoopt Smit deze samen met de jongeren van zijn kerk te gaan doen. Wat wil hij hen meegeven?

“Ik wil de jongeren ervan bewust maken dat we in een eendimensionale samenleving leven. We proberen alles simpel en meetbaar te maken. Wat niet past, strepen we weg. Maar de werkelijkheid is een stuk complexer. Daarin past lang niet alles in een simpele theorie. Dingen die niet met elkaar te rijmen lijken, kunnen toch allebei kloppen. Dat zie je bijvoorbeeld in de kwantummechanica; het golfkarakter en het deeltjeskarakter van licht leiden soms tot conclusies die tegen onze logica ingaan. In de wetenschap is dat geen reden om één van die twee af te wijzen. We hebben ze allebei nodig.

Bij de spanning tussen bijvoorbeeld de evolutietheorie en het Bijbelverhaal is het denk ik hetzelfde. We kunnen daar niet meteen één van beide afwijzen als ze op punten niet met elkaar rijmen. Ik denk dat het beter is om te zeggen dat we niet precies begrijpen hoe ze bij elkaar passen. Dat voelt ongemakkelijk. Maar eens zullen we dat begrijpen. En dat is precies wat Pascal ook al wist.”

Bekijk hier de cursus ‘Geloof in de toekomst’ van prof. dr. Meint Smit. Je kunt Meint Smit ook als spreker boeken, stuur daarvoor een berichtje naar info@forumc.nl