13 juni 2022 / 

 / 

Dossier, Interview, Polarisatie

Filosoof Thirza Lagewaard: ‘We zijn beperkte wezens met een beperkte kennis van een complexe wereld.’ 

Thirza L

In deze serie vragen we professionals naar hun werk en hoe het christelijk geloof relevant is voor hun vakgebied.  

‘Hoe kunnen we omgegaan met diepgaande meningsverschillen binnen een democratie?’ Is het onderwerp van het promotieonderzoek van Thirza Lagewaard. Thirza studeert politicologie, filosofie en bestuurskunde aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Wij vroegen haar naar haar onderzoek en wilden weten: wat is de rol van religie in een polariserende samenleving? 

Je studeert politicologie, filosofie en bestuurskunde aan de VU in Amsterdam. Vanwaar de keuze voor deze drie studies?  

Ik was altijd al geïnteresseerd in machtsverschillen en politiek, dat verklaart mijn keuze voor politicologie. Maar ook in de grote, diepgaande vragen: waarom is de wereld zoals het is en waarom doen mensen wat ze doen. In het tweede jaar koos ik voor een tweede bachelor filosofie. Ik werd uitgedaagd na te denken, veel te lezen en vooral om niet met onzinnige argumenten te komen. De keuze voor de tweede master bestuurskunde is om mijzelf breder te ontwikkelen en meer opties open te hebben voor na mijn studie. Maar voor het doen van promotieonderzoek, koos ik voor de filosofie, daar ligt mijn hart.  

Hoe is filosofie relevant voor onze samenleving, voor de gewone burger? 

Filosofie houdt zich bezig met grote vragen. Bijvoorbeeld hoe we met elkaar willen samenleven en wat daarin de rol is van wetenschap en religie. Dat levert niet altijd direct praktische toepasbare antwoorden op, maar het draagt wel bij aan het maatschappelijk debat en beleidsvorming rond morele issues: wat vinden we echt belangrijk in ons leven en in onze samenleving? Vandaaruit kunnen we beslissingen nemen die niet alleen op data zijn gebaseerd.  

De polarisatie neemt toe binnen de maatschappelijke discussies. Wat is daarvan een oorzaak denk jij?  

We zijn het soms niet eens over wat telt als een betrouwbare bron van kennis, bijvoorbeeld alleen wetenschap of ook de Bijbel. Of over wie telt als expert: de baas van het RIVM of bekende influencers. De meningsverschillen die daaruit volgen zijn zo fundamenteel en grondig, dat de andersdenkende al snel wordt weggezet als irrationeel. ‘Daar hoef je niet eens naar te luisteren’, is de houding, want ‘die snapt het niet’. Een gevaarlijk gevolg daarvan is, dat we de ander niet alleen als irrationeel zien maar ook als minder moreel of zelfs als slecht.  

Maak jij je zorgen over de polarisatie? 

Ja, met name het wantrouwen naar de wetenschap. Wetenschap is mensenwerk, het gaat soms mis. Dat moet bespreekbaar zijn. Maar in het algemeen biedt de wetenschap ons de meest betrouwbare informatie over de wereld om ons heen. Beleid wordt gevormd op die betrouwbare kennis, bijvoorbeeld rond klimaatverandering. Maar als een deel van de samenleving zegt: ‘Dat klopt niet, het is gebaseerd op onwaarheden.’, wordt het heel lastig om democratisch de juiste beslissingen te nemen.  

Wat stemt je hoopvol? 

Wat opvalt is dat, ondanks de gepolariseerde debatten, meningen toch kunnen veranderen. Dat is bijvoorbeeld te zien bij de zwartepietendiscussie. Een klein deel houdt zich vast aan de traditionele zwarte piet. Maar in het algemeen is er een verschuiving gaande in de houding van de meerderheid: ‘Kennelijk kwetst dit mensen, laten we het aanpassen’. Dezelfde verschuiving zie ik in de VS rond de rechten van LHBTIQA+’s. Dat geeft mij hoop: we zitten niet voor altijd muurvast in gepolariseerde discussies.    

”Het geeft mij hoop: we zitten niet voor altijd muurvast in gepolariseerde discussies.” 

Religie wordt vaak gezien als bron van intolerantie en verwijdering. Vooral vanwege de claim op de waarheid. Hoe zie jij dit als filosoof?  

Iedereen heeft overtuigingen die je niet kunt bewijzen. Ook een seculier wereldbeeld is niet neutraal. Velen claimen te weten wat waar is. Maar we zijn beperkte wezens met slechts beperkte kennis over een complexe wereld.  

Religie heeft geleid tot ellende maar ook tot veel goeds en verbinding. Religie kan worden omschreven als een collectief zoeken naar zingeving, naar een goed leven. Maar, en dat moeten religieuzen goed beseffen, religie is ook een georganiseerd apparaat met structuur en regels. Daar kunnen gelovigen zich achter verschuilen. Het kan als excuus worden gebruikt om intolerant te zijn, om anderen uit te sluiten en kwaad te doen. Net als bij andere georganiseerde groepen, is ook bij religie het risico dat regels belangrijker worden dan de menselijke maat.  

Hoe inspireert het christelijk geloof jou in je denken over democratie en polarisatie?  

Het christelijk geloof is de basis van mijn overtuiging dat ieder mens van waarde is omdat God ieder mens liefheeft. De waarde van een mens hangt dus niet af van afkomst of succes. Dit draagt bij aan mijn denken over de democratie: het altijd zoeken naar verbinding omdat ieder mens respect verdient.  

Maar wat als standpunten indruisen tegen jouw diepste waarden?   

Mensen hebben recht op een eigen overtuiging. Toch kan een overtuiging schadelijk zijn voor een medemens, bijvoorbeeld naar antisemitische denkbeelden hoef je niet begripvol te luisteren. Hier hebben filosofen ook een rol: wat is acceptabel in het maatschappelijk debat en wat niet? Zijn er grenzen? Moet er ruimte zijn voor alle denkbeelden? Dit is een gesprek dat altijd geopend moet kunnen worden. 

”Ik denk dat het christendom daarvoor een belangrijke tool in handen heeft: naastenliefde.” 

De polarisatie gaat ook kerken niet voorbij. Wat is jouw advies voor specifiek de christelijke gemeenschap om de verbinding niet te verliezen?  

Om te beginnen is het goed om besef te hebben van je eigen feilbaarheid, zonder dat je je diepste overtuigingen hoeft los te laten. Ook is het belangrijk om te accepteren dat er meningsverschillen zijn. Daar kun je over in gesprek gaan door elkaar goed te bevragen, maar soms kom je er niet uit. Hoe sterker je de ander wilt overtuigen, hoe groter de verwijdering wordt. Vooral wanneer het gaat over belangrijke waarden, kunnen emoties hoog oplopen. Een mechanisme is dat je al snel een waardeoordeel over de ander en zijn of haar mening hebt: je maakt jezelf groter en de ander kleiner. Het is goed om je daarvan bewust te zijn. Blijf de ander als een waardevol mens zien. Op dat punt kun je kijken hoe je, ondanks de meningsverschillen, toch samen verder kunt. Het hoeft echt niet tot een breuk te leiden, nodig desnoods een externe partij uit om te bemiddelen bij ernstige conflicten.  

Ik denk dat het christendom een belangrijke tool in handen heeft: naastenliefde. Het besef dat God ieder mens van waarde vindt. Zo kan je in verbinding blijven met mensen die fundamenteel anders denken. 

Thirza Lagewaard (1991) woont met haar man Ezra en twee kinderen in Amsterdam Zuid-Oost. Als jonge filosoof en onderzoeker aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, schrijft ze voor de blogserie ‘Faces of Science’. Op 11 april 2022 nam ze deel aan het debat ‘Wat is waarheid?’ van Veritas forum Utrecht. De portretfoto van Thirza op deze pagina is gemaakt door Sandra Uittenbogaart.

In deze serie vragen we professionals naar hun werk en hoe het christelijk geloof relevant voor hun vakgebied:

Verder lezen?

Nu jij!

Wat denk jij? Reageer hieronder!

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.