Nationaal Religiedebat 2021: Religie, klimaat en klimaatreligie

Zo’n 80% van de wereldbevolking is religieus. Religie kan dé drijvende kracht zijn in het mobiliseren van mensen in het veranderen van gedrag. Mogen we meer van religie verwachten in het denken over en de aanpak van de klimaatcrisis? Deze vraag was de kern van het Nationaal Religiedebat 2021, uitgezonden vanuit de Metaalkathedraal op dinsdagavond 9 maart. 

De leiding van het debat is in handen van presentatrice Talitha Muusse, behalve dat zij zelf prangende vragen heeft aan de sprekers, brengt ze ook vragen van kijkers in. Tafelheer Ben Tiggelaar vult de gesprekken aan vanuit zijn expertise als gedragswetenschapper. Talitha start met een vraag aan hem: ”Waarom is het voor mensen zo lastig om hun leven te verduurzaam?” Ben: ”We kijken vaak naar anderen. Als zij niet in beweging komen, doen wij het ook niet. Zo kunnen we elkaar in de klem houden. De kracht van religie, met waarden als zorg voor de aarde, kan dit doorbreken.”

Klimaatverandering: de stand van zaken

De vier sprekers starten ieder met een voordacht van tien minuten, munitie voor de paneldiscussie in de tweede helft van het debat. Mark Dekker, promovendus in complexe systemen aan de Universiteit van Utrecht, geeft de aftrap met een overzicht van wetenschappelijke cijfers over klimaatverandering. Die cijfers zijn duidelijk: de aarde warmt op, mede door uitstoot van CO2 veroorzaakt door mensen. Door deze verandering van het klimaat worden diersoorten met uitsterven bedreigd en nemen natuurrampen in hevigheid toe. Deze gevolgen treffen vooral de landen die het minst aan deze CO2-uitstoot bijdragen maar ook het minst weerbaar zijn tegen de gevolgen van klimaatverandering.

Religieuze waarden: sleutel tot gedragsverandering

Theoloog en psycholoog Eva van Urk-Coster geeft de kijkers inzicht in hoe religieuzen zich verhouden tot klimaatverandering. Opvallend is dat er nauwelijks verschil is in concreet duurzaam gedrag tussen de christelijke geloofsstromingen. Ook leven kerkgangers niet duurzamer dan niet-kerkelijke personen. Toch is het wel belangrijk om de religieuze component serieus te nemen, stelt Eva: ”Niet alleen wetenschap, ook waarden brengen mensen in beweging. Als je mensen wilt meenemen in de urgentie van de klimaatcrisis, is aansluiten bij hun identiteit nodig.”

Hier sluit de derde spreker Embert Messelink, theoloog en directeur van christelijke natuurorganisatie A Rocha op aan: ”Om bij de diepe wortels van het klimaatprobleem te komen, moeten wij onszelf de vraag stellen: door welk verhaal laten we ons leiden? Wat geloven we en wat zijn onze drijfveren? Een beter milieu begint bij wat je gelooft. Te lang hebben we het thema duurzaamheid geïsoleerd van ons geloof.”

”Christenen hebben het thema duurzaamheid te lang geïsoleerd van het geloof”

De dogma’s van de klimaatbeweging

Ondernemer Cor Verkade, de laatste spreker, is het op dat punt eens met Embert ”Christenen hadden voorop moeten lopen bij de waarschuwing te stoppen met het uitbuiten van de aarde.” Maar hij heeft ook kritiek op wat hij noemt de dogma’s van de klimaatbeweging: ”Er is een eerlijk debat nodig over échte oplossingen. De energietransitie bijvoorbeeld, ik vind het onterecht dat biomassa en windmolens als groene energie zijn aangemerkt” Ook maakt hij zich zorgen over ‘de somberheidscultuur’ die kinderen wordt opgelegd en tot depressie leidt. Hij pleit voor meer hoop en vreugde in het klimaatdebat.
Mark: ”Een hoopvolle communicatie is belangrijk. Maar daar mogen we niet mee maskeren wat de aarde, door toedoen van de mens, mogelijk te wachten staat aan het einde van deze eeuw: uitsterven van vele diersoorten en, desastreus voor het zeeleven, het afsterven van koraalriffen.” Embert vult aan: ”We zijn de hoop aan het verliezen, dat is net zo’n grote crisis als de verandering van het klimaat. Positieve betrokkenheid bij de schoonheid van de schepping, helpt om hoop te vinden en in actie te komen.”

Wat kan religie betekenen?

”Wat staat gelovigen en religieuze instanties nu te doen?” vraagt Ben Tiggelaar de sprekers. Mark Dekker: ”Religie, waaronder de kerk, kan iets doen op het gebied van bewustwording van de urgentie van klimaatactie. Onze persoonlijke keuzes zijn daarin belangrijk. Maar de echte oplossingen liggen in handen van de beleidsmakers en de politiek.”

Eva van Urk-Coster waarschuwt voor een te letterlijke interpretatie van het woord rentmeesterschap dat vaak in kerken en door christelijke politici wordt gebruikt ”Alsof we als beheerder buiten of boven de schepping staan.” Ze haalt een aanvullend beeld aan uit de oosters-orthodoxe christelijke traditie: de mens als priester in de schepping. ”Als priester staan wij ten dienste van de schepping maar zijn er ook onderdeel van. Vanuit verwondering verbonden met de schepping, kan de mens God lofprijzen en aanbidden.”
Ben Tiggelaar sluit het debat af: ”Laten we niet alleen filosoferen over dit urgente thema maar ook in actie komen: het roer moet nu echt om.”

Klaaglied, biecht en visioen

Over rouw om wat verloren is gegaan, een biecht over ons aandeel als mens hierin en hoop op een betere wereld, gaat het kunstzinnig intermezzo onder leiding van Rikko Voorberg. Twee houthakkers zagen in de eerste scene een boom in stukken: ”De natuur is dood, wij hebben haar vermoord.” naar de uitspraak van Nietzsche. Plakjes van de boom worden uitgedeeld aan de sprekers en de technische crew. Zij biechten daarop hun ‘zonden’ tegen de natuur, waarop de houtplakjes in een hakselaar verdwijnen. In het slotakkoord vormen de snippers samen met aarde een voedingsbodem voor hoopvolle woorden uit het debat.

Kijkersvragen

Niet alle kijkersvragen konden tijdens het debat worden beantwoord. De sprekers hebben dit alsnog gedaan. Kijk per spreker de lezing terug en lees hun antwoorden op kijkersvragen. 

Mark Dekker: ”Ik mis naastenliefde als motivatie voor klimaatactie”
Eva van Urk-Coster: ”Aandacht voor klimaatverandering is Bijbels”
Embert Messelink: ”Een beter milieu begint bij wat je gelooft”
Cor Verkade (volgt nog)

Kijk het debat terug 

De sprekers 

‘Feiten en onzekerheden’ | Mark Dekker  

De complexiteit van het klimaat leidt vaak tot verwarring en discussie, mede door ingewikkelde modelresultaten. Dus, tijd voor een feitenrelaas! Waar zijn wetenschappers het over eens, en waar is nog geen consensus over? Waar ligt de grens tussen bewijs en interpretatie? Een kort overzicht van de klimaatkennis anno 2021.

Mark Dekker is promovendus complexe systemen aan de Universiteit Utrecht. Hij heeft gewerkt bij het KNMI en klimatologisch veldonderzoek gedaan in Spitsbergen, Noorwegen.

‘Religie en klimaat: een overzicht.’ | Eva van Urk -Coster 

Religie speelt een wisselende rol in het klimaatdebat. Terwijl sommige gelovigen de mensheid oproepen zich te bekeren van haar ecologische zonden, trekken anderen zich vanuit religieuze motieven weinig aan van klimaatverandering. Zijn er lijnen te ontdekken in de houding van christenen en andere gelovigen tegenover klimaatthema’s?

Eva van Urk-Coster is toegepast psycholoog en theoloog. Ze doet een promotieonderzoek aan de Vrije Universiteit Amsterdam naar theologische visies op de ecologische verantwoordelijkheid van de mens.

Eva is voorafgaand aan het debat geinterviewd door CIP, lees het interview hier ”Het getuigt volgens sommigen van hoogmoed en arrogantie dat je denkt dat je als mens in staat bent zoiets veelomvattends te beïnvloeden.” 

‘Groen geloven: de normaalste zaak van de wereld.’ | Embert Messelink

Een religieus pleidooi voor hartstochtelijke klimaatactie. Recht en vrede zijn kernbegrippen voor christenen. Ze gaan over het koninkrijk van God dat komt en dat gekenmerkt wordt door recht en vrede. In een tijd waarin de schepping op wereldschaal zucht, is het duidelijk wat christenen te doen staat: recht en vrede zoeken voor de schepping.

Embert Messelink is directeur van natuurbeweging A Rocha Nederland. Daarnaast is hij student theologie aan de Theologische Universiteit Kampen. Embert heeft een achtergrond in de journalistiek en werkte jarenlang als radioverslaggever en -presentator voor de EO.

 Dagblad Trouw heeft Embert een aantal stellingen voorgelegd over klimaatactivisme en religie. Lees het artikel hier.  

‘Religie en de eigen religieuze agenda’ | Cor Verkade

Een religieus pleidooi voor de zelfstandig-kritische houding van religie ten opzichte van klimaatactie.
Moet je religie wel voor het karretje van klimaatactie willen spannen? Gaat dan niet een seculiere blik de religieuze agenda bepalen? Hoe voorkomen we dat het bestrijden van klimaatverandering zelf een nieuwe ‘religie’ wordt, die de plek van religie inneemt?

Cor Verkade is vastgoedondernemer en spreker. Hij studeerde rechten in Utrecht en politicologie in Rotterdam en Leiden. Vanaf zijn studententijd werd hij actief in het vastgoed, met zijn compagnons richtte hij het vastgoedbedrijf Van Dam, Van Dam & Verkade B.V. Ruim 20 jaar was hij docent en mentor op de Evangelische Hogeschool. Daarnaast gaf hij privaatrecht bij Hogeschool Markus Verbeek en Hogeschool Schoevers. Cor is penningmeester van de belangenorganisatie Vastgoed Belang en voorzitter van regio Midden.

 Dagblad Trouw heeft Cor een aantal stellingen voorgelegd over klimaatactivisme en religie. Lees het artikel hier.  

 ‘Ideaal en werkelijkheid’ I Ben Tiggelaar

Voor velen, religieus of niet, bestaat er een vaak een grote kloof tussen ons ideaal en de realiteit. We willen deel zijn van de oplossing, maar waarom is het zo lastig ons gedrag aan te passen? En wat kan daarbij helpen? Welke rol kan religie hierin spelen?

Ben Tiggelaar is schrijver, spreker en expert in leiderschap, verandering en gedrag.

Gespreksleider | Talitha Muusse

Talitha Muusse zal het debat in goede banen leiden.

Talitha is presentator voor Op1, lid van de Raad van toezicht MVO, raad van advies TNO en het  bestuur van blikverruimers. Ze studeerde als Bedrijfskundige (Msc) af aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op het onderwerp ‘Duurzaam Leiderschap van de Millennial Generatie’

 Klaaglied, biecht en visioen I Kunstenaarscollectief o.l.v. Rikko Voorberg 

Tijdens de intermezzo’s wordt u meegevoerd met een hedendaags klaaglied en biecht om wat verloren is gegaan door toedoen van de mens naar een visioen: is er hoop? Kunstenaars plaatsen oude teksten/elementen uit de christelijke traditie in een nieuw licht. Religie verruimt immers de verbeelding en ziet mogelijkheden aan of voorbij de grenzen van ons mensen. 

Rikko Voorberg is theoloog, theatermaker, schrijver en columnist. 

Het debat werd mede mogelijk gemaakt door:

Van Dorp: Ontwerp, installatie en beheer van techniek.

 Fonds Kerk en Wereld (Protestantse Kerk)