Eva van Urk-Coster: ”Aandacht voor klimaatverandering is Bijbels”

Toegepaste psycholoog en theoloog Eva van Urk-Coster nam als tweede spreker het woord op het Nationaal Religiedebat ‘Religie, klimaat en klimaatreligie’ op dinsdag 9 maart 2021. Eva gaf ons inzichten in de houding en rol van verschillende religies ten opzichte van het klimaatdebat. En: hoe heilige plekken van verschillende religies worden getroffen door klimaatverandering. Ook kijkersvragen aan Eva konden niet allemaal worden behandeld, we stellen haar deze vragen alsnog.  https://www.youtube.com/embed/gfpQdY2Q8qw?wmode=transparent

De lezing van Eva van Urk-Coster 

Uit het onderzoek dat je tijdens de lezing aanhaalde, blijkt dat gelovigen niet duurzamer leven dan niet-gelovigen. Waarom stel je dat geloof/religie toch belangrijk is voor het klimaatdebat?

Ik begrijp dat er sprake lijkt van een paradox. Aan de ene kant blijken (christelijke) gelovigen niet zo te verschillen van hun medeburgers als het gaat om concreet groen gedrag (zie Micha Monitor 2014), terwijl aan de andere kant hun levensbeschouwing wel invloed heeft op hoe ze bijvoorbeeld over klimaatverandering denken. Zo verwijzen christenen naar de Bijbel om hun opinies te uiten.

Een deel van de verklaring zit hem in de kloof tussen ‘denken’ en ‘doen’. Het één vertaalt zich niet automatisch in het ander, zo blijkt bijvoorbeeld uit I&O Research 2019 onder alle Nederlanders. Paulus schreef al, Romeinen 7:15: “…ik doe niet wat ik wil, ik doe juist wat ik haat” (NBV). Ook als je als christen vindt dat je je moet inzetten voor een duurzamere wereld, lukt het niet altijd om dit meteen te realiseren. Tegelijkertijd gaat er een hoopvolle boodschap uit van veel kerken, denk aan de Groene Kerken-beweging. Daardoor komen mensen toch gaandeweg in beweging, geholpen door elkaar en gestimuleerd vanuit het geloof. Hopelijk maken gelovigen een positief verschil!

De vraag naar dé invloed van religie is breed. Als we het kleiner maken: welke geloofsovertuiging draagt bij aan zorg voor de aarde, welke niet? 

Wat helpt is het besef dat de aarde niet van ons is, om die te exploiteren, maar inherente waarde heeft als Gods scheppingswerk. God verhoudt zich niet alleen tot de mens maar tot heel Zijn schepping. Daarbij is het nodig te beseffen dat God de mens verantwoordelijkheden heeft gegeven in het beschermen van en zorgdragen voor de bloei van de schepping. Wat niet helpt, is als we Gods zorg voor de aarde en onze eigen verantwoordelijkheid tegen elkaar uitspelen. Zo van: de aarde rust veilig in Gods handen, we hoeven ons geen zorgen te maken over ons gedrag. Helaas zien we de gevolgen van onze (ecologische) zonden. Daarom mogen we vertrouwen op God en hoop hebben voor de schepping, maar dienen we ook de handen uit de mouwen te steken.

”Wat niet helpt, is als we Gods zorg voor de aarde en onze eigen verantwoordelijkheid tegen elkaar uitspelen.”

Maar leidt aandacht voor zulke ‘aardse zaken’ niet af van het evangelie?

De zorg voor de aarde is een zaak van alle christenen, tot welke stroming ze ook behoren. Helaas worden er soms een valse tegenstelling geschetst: alsof je bekommeren om klimaatverandering afdoet aan de aandacht voor zaken als zonde en genade, waar orthodoxe christenen sterke nadruk op leggen. Juist vanuit Jezus’ reddingswerk mogen orthodoxe christenen ook oog hebben voor de toekomst van God voor de (niet-menselijke) schepping (zie Romeinen 8:18-23). Het evangelie gaat niet alleen over mensen maar over heel de schepping; aandacht voor zaken als door de mens veroorzaakte klimaatverandering is heel Bijbels.

De zorg van sommige christenen is dat klimaatactie nauw verbonden is met het aanbidden van ‘Moeder Aarde’. Terecht?

De angst voor het inruilen van God voor ‘de natuur’ zit diep bij sommige christenen. Voor een deel terecht: er zijn natuurlijk allerlei vormen van natuurverering. In de gereformeerde theologie wordt dan ook terecht nadruk gelegd op het fundamentele onderscheid tussen God als Schepper en de schepping – hoewel God ook zeker aanwezig is in de schepping door Zijn Geest. Maar toch mogen we op dit punt wel wat ontspannener reageren: is het niet zo dat in de schepping iets zichtbaar wordt van Gods eeuwige kracht en goddelijkheid (Romeinen 1:20)? En is het dan niet beter wat minder krampachtig te reageren wanneer men ‘Moeder Aarde’ centraal stelt? Blijkbaar voelen mensen aan dat de schepping iets bijzonders heeft. Wie weet is er voor christenen dan een mogelijkheid om te wijzen op de Schepper.

God belooft toch een nieuwe hemel en nieuwe aarde? Waarom zouden we ons dan zorgen maken?

Zo’n houding vind ik nogal gemakzuchtig. Je denkt toch ook niet over je eigen lichaam: ach, straks krijg ik van God een nieuw en verheerlijkt lichaam, dus het is niet zo erg als ik nu allerlei beschadigingen oploop of mijn arm breek. Nee, je bent er als het goed is zuinig op, je voelt je er dagelijks afhankelijk van en je weet dat het aan God behoort. Zo’n omgang met de aarde zou ik ook verlangen.

”Het evangelie gaat niet alleen over mensen maar over heel de schepping. Aandacht voor zaken als door de mens veroorzaakte klimaatverandering is heel Bijbels.”

Zijn de verschijnselen van klimaatverandering tekenen van de eindtijd? Zijn we er dan wel als mensen verantwoordelijk voor?

We kunnen niet in Gods agenda kijken, dus het is goed op dit punt voorzichtig te zijn. Het gaat snel mis wanneer we hedendaagse ontwikkelingen een-twee-drie projecteren op Bijbelteksten zoals in Openbaring. Maar maakt het verschil of de huidige klimaatverschijnselen tekenen van de eindtijd zijn? Voor sommigen wel: dan zou God ze georkestreerd hebben en hoeven we ons dus niet te bekommeren om onze CO₂-uitstoot. Ik zou denken dat we te allen tijde verantwoordelijk blijven voor de schadelijke gevolgen van ons gedrag en voor de invloed daarvan op de levensomstandigheden van onszelf en onze (verre) naasten. In de Bijbel wordt nergens een houding gepromoot van ‘laat maar waaien’.

Als jij een hedendaagse profeet was, die namens God de fouten van het volk moest aankaarten, wat zou je dan zeggen? 

Poeh, lastig hoor. Frappant is dat christenen soms ijverig waarschuwen voor hedendaagse ‘onheilsprofeten’, waarbij ze blijkbaar vergeten dat veel oudtestamentische profeten ook de mantel uitgeveegd werd. Je wilt dus eigenlijk geen profeet zijn… Maar ik zou iets willen zeggen in de trant van ‘Ora et Labora’: bid en werk. Oftewel: bid om Gods ontferming en doe je best om te verduurzamen.

Lees ook de antwoorden op de kijkersvragen aan:

Mark Dekker: ”Ik mis naastenliefde als motivatie voor klimaatactie”
Embert Messelink: ”Een beter milieu begint bij wat je gelooft”